اماکن زیارتى و سیاحتى عراق  (نجف اشرف)

نویسنده: محمد رضا قمى

 نجف اشرف 

این شهر که در 160 کیلومترى جنوب غربى بغداد و در کناره دشت‏بى آب و علف صحراى شام (بادیة الشام) واقع است،داراى آب و هواى بسیار گرم و زمینى خشک و کم آب مى‏باشد.در منابع شیعه،روایات فراوانى درباره فضیلت و قداست‏سر زمین نجف آمده است،به همین جهت     هر مؤمنى آرزوى زیارت این سرزمین و زندگى و دفن شدن در آن را دارد،زیرا بنا به گفته روایات،هر کس در این سرزمین مدفون شود،از عذاب قبر در امان است.امروزه این شهر مرکز یکى از استانهاى عراق و از شهرهاى مهم این کشور بشمار مى‏رود.

جایگاههاى زیارتى این شهر عبارتند از:

1- حرم مطهر امیر المؤمنین على علیه السلام

آستان مقدس حضرت على علیه السلام در مرکز شهر قرار دارد که از یک گنبد طلایى عظیم و یک گنبد خانه و رواقهاى متعدد و یک صحن،با برخى ضمائم تشکیل شده است.نخستین ساختمان حرم مطهر در دوران هارون الرشید عباسى بنا گردید و پس از آن همواره در حال تجدید و عمران و توسعه بوده است.ساختمان امروزى از آثار صفویه است.گنبد عظیم و ایوان‏روحبخش آن،به دستور نادرشاه افشار با خشتهاى طلایى تزیین شده. آیینه کارى حرم به وسیله هنرمندانى از اصفهان در سالهاى دهه چهل شمسى انجام گرفت.قبر مطهر حضرت،درون صندوقى از خاتم و ضریحى نقره‏اى قرار دارد،صندوق خاتم از ساخته‏هاى دوران شاه اسماعیل صفوى است و از نفایس روزگار بشمار مى‏رود.ضریح مطهر توسط هنرمندان هندى و چینى درسال 1345 ه.ق.در هند به همت رهبر شیعیان اسماعیلى ساخته و تقدیم حرم مطهر گردیده است.گرداگرد مرقد منور را از چهار سو رواق در بر گرفته است که همگى به زیباترین شکل توسط هنرمندان ایران تزیین یافته است.حرم مطهر داراى صحن بسیار بزرگ و دلگشایى است که اطراف مرقد مطهر را در بر گرفته است. این صحن از ساخته‏هاى دوران صفوى است که نماى آن با کاشیهاى‏خشتى زیبایى تزیین یافته و داراى دو ویژگى منحصر بفرد است:

نخست آن که:در تمام فصول سال،هنگام ظهر شرعى،سایه از سمت‏شرق از میان مى‏رود.

دوم آن که:همواره نخستین اشعه آفتاب هنگام بامداد از میان بازار بزرگ شهر گذشته و پس از عبور از دروازه صحن به ضریح مقدس مى‏تابد.

در گرداگرد صحن مطهر اتاقهایى قرار دارد که همگى آرامگاه بزرگان است.صحن داراى چهار دروازه اصلى است که بزرگترین آنها در سمت‏شرق واقع شده و به‏«باب الذهب‏»شهرت دارد.دومین دروازه در سمت‏شمال قرار گرفته و به‏«باب الطوسى‏»معروف است.

سومین دروازه در جنوب است‏به نام‏«باب قبله‏»و چهارمین آن در سمت غرب واقع شده و به‏«باب سلطانى‏»مشهور است.

حرم مطهر،داراى برخى بیوتات ضمیمه است که عبارتند از:

الف- مسجد عمران بن شاهین،که در دالان منتهى به باب الطوسى قرار گرفته است. این مسجد کهن،از بناهاى عمران بن شاهین،حاکم جنوب عراق در نیمه قرن چهارم هجرى است.

ب- مسجد خضراء،در زاویه شمال شرقى صحن است که داراى تاریخ کهن مى‏باشد.این مسجد در سال 1385 ه.به طرز زیبایى بازسازى گردیده و دهها سال یکى از مراکز اصلى تدریس در حوزه علمیه نجف بشمار مى‏رفت.

ج- تکیه بکتاشیها،این تکیه در دوره حاکمیت عثمانیان بر عراق ساخته شده و محل تجمع و برگزارى مراسم صوفیان بکتاشى ترک بوده است.ساختمان این تکیه که امروزه به انبار آستانه تبدیل شده در شمال غرب صحن واقع است.

د- مسجد بالاسر،در دالان سمت غربى صحن قرار گرفته و در محراب آن قطعاتى از کاشیهاى خشتى متعلق به قرن ششم هجرى به چشم مى‏خورد.

2- قبرستان وادى السلام

این قبرستان یکى از مقدسترین گورستانهاى مسلمانان و شیعیان است و در روایات آمده:«هر مؤمنى در شرق یا غرب جهان دیده از جهان بر گیرد به روح او ندا مى‏رسد که به وادى السلام ملحق شو»و بدین منظور فرشته‏اى است‏به نام‏«ملک نقاله‏»که ارواح مؤمنان را از سرتاسر جهان به این گورستان مى‏آورد.

3- مقام حضرت حجت (عج)

این مقام گورستان وادى السلام قرار دارد و جایگاه مقدسى است که به آن حضرت نسبت داده مى‏شود.از این رو مردم به زیارت و نمازگزاردن در آن مى‏پردازند.

4-آرامگاه حضرت هود و حضرت صالح علیهما السلام

این آرامگاه در بخش آغازین گورستان وادى السلام واقع شده است.بنابر روایات این دو پیامبر در این‏سرزمین مدفون‏اند.

5- مقام حضرت زین العابدین علیه السلام

بنا به گفته روایات،جایگاهى است که امام سجاد علیه السلام هنگام زیارت قبر جد خود،در آنجا به نماز ایستاده است،و این مقام در مغرب شهر نجف واقع است.

6- صافى صفا

مسجدى است که گفته مى‏شود امیر مؤمنان علیه السلام در آنجا نماز گزارده و در گوشه‏اى از آن مدفن یکى از یاران حضرت قرار دارد.

7- مسجد حنانه

این مسجد در محله‏اى بدین نام،در میانه بزرگراه نجف-کوفه قرار دارد،و جایى است که بنا بر گفته‏روایات،هنگامى که سر امام حسین علیه السلام در آن قرار داده شده،به ناله پرداخته و یا تعظیم کرده است،از این رو به حنانه مشهور است.

8- آرامگاه کمیل بن زیاد نخعى

این آرامگاه در میان بزرگراه نجف-کوفه قرار گرفته وداراى صحن وسیع و گنبد بزرگى است.کمیل از یاران با وفاى حضرت على علیه السلام بود و دعاى کمیل که حضرت آن را به وى آموخت،مشهور است.

9- آرامگاه شیخ طوسى

او که یکى از مشاهیر فقهاى امامیة و مؤسس حوزه علمیه نجف است،در سال 460 ه. وفات یافت و در خانه خود مدفون گردید،این مکان پس از مدتى تبدیل به مسجدى گردید که طى ده قرن گذشته یکى از مراکز تدریس حوزه نجف شمرده مى‏شود.امروزه این مسجد به نام‏«جامع الشیخ الطوسى‏»در شمال حرم مطهر و به فاصله کوتاهى از آن قرار دارد و نیز در گوشه‏اى از این مسجد آرامگاه علامه آیة الله سید محمد مهدى بحر العلوم قرار گرفته که از مشاهیر علماى امامیه و متوفاى 1212 ه.است.

10- همانطور که پیشتر گذشت،نجف آرامگاه جمع بسیارى از عالمان بزرگ است که برخى از آنان عبارتند از:

علامه حلى،در اتاقى که در راهروى جنب گلدسته شمالى قرار دارد،مدفون است.

گفتنى است که قبر حاج آقا مصطفى خمینى رحمة الله در همین مقبره قرار دارد.

مقدس اردبیلى،در اتاقى که در ایوان طلا و جنب گلدسته جنوبى واقع شده،مدفون است.

سید محمد کاظم یزدى،قبر او در مقبره بزرگى‏است که در سمت‏شمال صحن مطهر قرار دارد.

شیخ مرتضى انصارى،قبر وى درون اتاقى است که در سمت غرب راهرو و دالان باب القبله قرار دارد.

میرزاى نائینى،مدفون در دومین مقبره پیش از زاویه جنوبى است.

آخوند خراسانى،در مقبره جنوبى واقع در دالان باب الذهب قرار دارد.در نزدیک او مدفن فقیه مشهور میرزا حبیب الله رشتى و سید ابو الحسن اصفهانى واقع است.

آیة الله بهبهانى،وى از رهبران مشروطیت‏بود که به دست مخالفان و عوامل بیگانه ترور شد.قبر او در دومین مقبره پس از دروازه باب السوق،به سمت‏شمال قرار گرفته است.

علاوه بر این بزرگان،که داراى مقابر مشهورى هستند،در صحن و حجره‏هاى اطراف آن نیز گروه زیادى از شخصیتهاى دینى مدفون‏اند که برخى از آنان عبارتند از آیات عظام سید محمد سعید حبوبى،شربیانى،شیخ محمد حسن آشتیانى،سید ابو القاسم خویى،سید محمود شاهرودى،حاج آقا حسین قمى،شیخ الشریعه اصفهانى،سید عبد الحسین شرف الدین. آقا ضیاء الدین عراقى شیخ محمد حسین غروى اصفهانى،حاج محمد حسین امین الضرب و جز اینها.

11-مساجد مشهور نجف عبارتند از:

مسجد شیخ طوسى،که در کنار مقبره ایشان واقع است‏و همچنان محل تدریس اساتید حوزه نجف مى‏باشد.

مسجد شیخ انصارى،مشهور به مسجد ترکها که امام خمینى قدس سره در آن به اقامه نماز جماعت و تدریس مى‏پرداخت.

مسجد هندى،که از مساجد بزرگ و مشهور نجف و یکى از مراکز تدریس در حوزه علمیه نجف و در کنار آن کتابخانه آیة الله حکیم و آرامگاه او قرار دارد.

مسجد خضراء،از مساجد مشهور نجف است که سالها محل تدریس در حوزه علمیه نجف بشمار مى‏رفت.

مسجد جواهرى،که به علت دفن مرحوم صاحب جواهر رحمه الله در آن،بدین نام مشهور است.

12-مدارس دینى نجف

از آنجا که شهر نجف از ده قرن پیش تا کنون،بزرگترین حوزه دینى بوده است،مدارس بسیارى در آن به هدف سکونت و تدریس طلاب ساخته شده که مشهورترین آنها عبارتند از: مدرسه قوام،مدرسه آخوند،مدرسه سید یزدى،مدرسه قزوینى،مدرسه سلیمیه،مدرسه جامعة النجف الدینیة،مدرسه بخارائى،مدرسه صدر اعظم،مدرسه بادکوبى،مدرسه مهدیه،مدرسه آیة الله بروجردى، مدرسه ایروانى،مدرسه معتمد،مدرسه هندى،مدرسه شربیانى مدرسه خلیلى،و مدرسه یزدى.

13-کتابخانه‏هاى نجف

نجف شهرى حوزوى و مرکز علم و عالمان بوده و هست و از این رو داراى کتابخانه‏هاى بسیار است که معمولا در هر مدرسه کتابخانه‏اى وجود دارد،لیکن تعدادى از آنها مهمتر هستند که عبارتند از:

×کتابخانه حیدریه،که تاریخ آن به قرن چهارم هجرى و به دوره آل بویه مى‏رسد و داراى نسخه‏هاى بسیار نفیس است،امروزه در یکى از حجرات صحن مى‏باشد.

کتابخانه امیر المؤمنین،که از سوى مرحوم علامه امینى (صاحب الغدیر) در محله خویش ساخته شد و آرامگاه آن مرحوم نیز در جوار آن است.

کتابخانه آیة الله حکیم،که در مجاورت مسجد هندى است.آرامگاه آن مرحوم در گوشه‏اى از مسجد قرار دارد.