آشنایی با کلمات و اصطلاحات کاربردی در سرزمین وحی (قسمت اول: الف  تا  ح)

در این مطلب سعی شده است کلمات و اصطلاحاتی که زائران بیت الله الحرام ممکن است در سرزمین وحی به آن برخورد نمایند جمع آوری و توضیح کوتاهی درخصوص هریک از این اصطلاحات ارائه گردد:

 1 -   احرام: احرام عبارت است از کندن لباسهای معمولی و پوشیدن دو قطعه پارچه سفید و بی رنگ توسط مردان و لباسهای معمولی و ساده و سفید توسط بانوان. این عمل همراه با نیت و توجه مخصوص است. و به منظور تحول روحی،‌ اخلاقی، اجتماعی و پاکی ظاهر و باطن انجام می شود. یکرنگی لباسها نشان از آن دارد که ما همه از هر مملکت و هر نژادی که هستیم در ورای تقدس در برابر حق تعالی یکرنگیم و دو رنگی را دور نهاده ایم و در روز قیامت به همین شکل محشور می شویم.  نیت احرام: محرم می شوم به احرام عمره مفرده قربه الی ا...

2-   ارکان کعبه: چهار زاویه کعبه را ارکان می نامند که عبارتند از: 1- رکن شمالی (رکن عراقی) 2-رکن غربی (رکن شامی) 3- رکن جنوبی (رکن یمانی) 4- رکن شرقی (رکن اسود). فضیلت رکن یمانی از همه ارکان بالاتر است.

3-   اعمال عمره مفرده: 1- احرام از میقات (مسجد شجره) 2- طواف کعبه 3- نماز طواف ( پشت مقام ابراهیم) 4- سعی صفا و مروه (شروع از صفا) 5- تقصیر (کوتاه کردن مو یا ناخن) 6- طواف نساء 7- نماز طواف نساء (پشت مقام ابراهیم)

4-   ایام تشریق: نام چند روزی که بعد از عید قربان، حاجیان در سرزمین منی می مانند، ایام تشریق است. قرآن در زمینه یاد خدا در این ایام می فرماید: «واذکرو الله فی ایام معدودات فمن تعجل فی یومین فلا اثم علیه و من تاخر فلا اثم علیه»(بقره/302). «خدا را در روزهای معینی یاد کنید (روزهای 11و 12و 13) و کسانی که برای خروج از منا عجله کنند و ذکر کنند و ذکر خدا را در دور روز انجام دهند، گناهی بر آنها نیست، و هر که تأخیر کند و سه روز در منا مانده یاد خدا نماید،‌ مانعی ندارد.»

5-   بیت الاحزان: نام دیگر آن به مسجد فاطمه معروف است. در قسمت شمالی قبور ائمه بقیع (ع) مکان کوچکی وجود داشته که حضرت فاطمه زهرا (س) پس از مرگ پدر به آن جا می آمده و به شدت می گریسته است.

6-   پرده کعبه: روپوشی از پارچه ضخیم ابریشمی  نیلی رنگ مایل به سیاه که روی کعبه قرار دارد که آن را «کسوه» یا پرده کعبه می نامند. نخستین کسی که خانه کعبه را پرده پوشانید به به قولی «تبع حمیری» پادشاه یمن  بود. امیر مؤمنان علی بن ابی طالب (ع) نیز همه ساله از عراق برای کعبه پرده‌ای می فرستاد. چون مهدی عباسی به خلافت رسید خادمان کعبه از انبوهی پردها بر روی کعبه،‌ شکایت کردند و گفتند بیم آن می رود که خانه صدمه ببیند مهدی دستور داد پرده‌ها را بردارند و تنها یک پرده بر آن بگذارند و سالی یک بار آن را عوض کنند این سنت تا به امروز ادامه دارد در حاشیه فوقانی پرده آیه هایی از قرآن کریم قلاب دوزی شده است. روی پرده عبارت «الله جل جلاله و لا اله الا الله و محمد رسول الله» نوشته شده است و بالای این عبارت کمربند زردی است که آیات قرآن روی آن بافته شده قرار دارد و هر سال تعویض می گردد.

7-   تقصیر: کوتاه کردن مقداری از موی سر یا ناخن را تقصیر می گویند. نیت تقصیر: تقصیر می کنم برای خارج شدن از احرام عمره مفرده قربه الی ا...

8-      تلبیه: ذکر تلبیه: لبیک اللهم لبیک،‌ لبیک لا شریک لک لبیک،‌ ان الحمد و النعمه لک و الملک،‌ لا شریک لک لبیک.

9-   جده: شهر بندری جده به عروس شهرهای عربستان معروف است. فرودگاه جده در موسم حج از پرجمعیت ترین فرودگاههای دنیا به شمار می رود. مسیر جده تا مدینه 7 الی 8 ساعت می باشد.

10-  جمرات: جمع جمره، به معنای توده‌ای از سنگ است. جمره‌های سه گانه، در منا و نزدیک به مکه است. (جمره اولی،‌ وسطی و عقبه)،‌ نقل است که در این محل،‌ حضرت آدم (ع)،‌ شیطان را که به دنبال او حرکت می کرد،‌ با افکندن سنگ ریزه از خود راند. حاجیان به عنوان یک واجب دینی با تأسی به آن حضرت روزهای 10،‌ 11، 12 ذیحجه به طرف ستون‌های سنگی هر یک از جمره‌ها سنگ پرتاب می کنند.

11-  حجر اسماعیل: میان رکن شامی و رکن عراقی دیوار قوسی شکل نیم دایره ای به ارتفاع 40/1 و عرض  50 سانتی متر قرار دارد که حجر اسماعیل نامیده می شود. حجر اسماعیل محلی است که هنگام طواف کردن باید آن را در داخل طواف قرار داد یعنی خارج آن طواف نمود. حجر اسماعیل مدفن حضرت اسماعیل و مادر پاکدامنش هاجر و حدود هفتاد پیامبر (صلوات الله علیهم اجمعین) است و هر سال صدها هزار نفر از اطراف عالم به سراغ آن آمده و موظفند در طواف خانه خدا آن حریم را که مدفن آن زن و فرزند است همچون جزئی از کعبه قرار دهند. حجر اسماعیل یادگار زمان ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام) و مدت زمانی پس از بنای کعبه می‌باشد. بنابراین،‌ قدمت و پیشینه آن به زمان بنای کعبه به دست ابراهیم (علیه السلام) می رسد. نقل‌های تاریخی حکایت از آن دارد که اسماعیل (علیه السلام) در همین قسمت زندگی می کرده و خیمه گاه او در این سوی بوده است. مادرش هاجر نیز با وی در همین جا می زیست و پس از رحلت، در حجر دفن شد. از امام صادق (علیه السلام)‌ نقل شده است که فرمود: «الْحِجْرُ بُیْتِ اسماعیلَ و فیهِ قبرُ هاجرَ و قبرُ اسماعیلَ»؛ «حجر، خانه اسماعیل و محل دفن هاجر و اسماعیل است». از آنجا که حجر اسماعیل داخل مطاف است،‌ می تواند نشانه ای بر عظمت آن باشد. در برخی از روایات آمده است که  پیامبران زیادی در اینجا مدفون شده‌اند. در اصل،‌ حجر اسماعیل جزئی از کعبه به شمار می آید. گویا برای نخستین بار،‌ منصور عباسی حجر اسماعیل را با سنگ های سفید پوشانید. پس از آن در دوره مهدی و نیز هارون عباسی این سنگ ها تعویض و نو شد. ناودان طلا نیز که بر بام کعبه نصب شده،‌ به سمت حجر اسماعیل است.

12-  حجر الاسود: حجرالاسود در رکن شرقی به ارتفاع یک و نیم متر از زمین قرار گرفته، سنگی است سیاه مایل به سرخی،‌ بیضی شکل به قطر 30 سانتی متر که در آن نقطه های قرمز دیده می شود و در پوششی از نقره قرار گرفته است. و در رکن شرقی کنار در کعبه قرار دارد. استلام و بوسیدن آن نیز سفارش شده است. امام صادق (ع) می فرماید:«کسی که با حجرالاسود مصافحه کند مانند آن است که با خدا مصافحه کرده باشد». رسول خدا (ص) فرمودند: « این سنگ در آغاز از کاغذ هم سفیدتر بود. ولیکن گناهانی که فرزندان آدم انجام دادند آنرا سیاه کرد. رسول خدا و همه ائمه (ع) در حج و عمره آن را می بوسیدند و به آن دست می کشیدند.

13-  حرم مطهر نبوی: این حرم متصل به مسجد النبی است و ساختمان آن اکنون بنای مسجد قرار دارد. این همان خانه پیامبر است که پس از هجرت در آن زندگی می کرده و به مرور زمان تغییراتی در آن صورت گرفت.

14-  حطیم: اکثر محققان حطیم را نیم دایره‌ای فرض می کنند که از حجر الاسود شروع شده و به مقام ابراهیم (ع) و چاه زمزم تا حجر اسماعیل را در برمی گیرد که قطر آن دیوار خانه خداست. حطیم از مکان های محترم در مسجد الحرام، در کنار کعبه است چون در این نقطه مردم برای دعا جمع می شوند و به یکدیگر فشار می آورند،‌ حطیم نامیده می شود. در این که آیا حطیم تنها همان محدوده کنار حجر الاسود و باب کعبه را شامل می شود یا وسعت بیشتری دارد، اختلاف است. در روایتی از امام صادق (ع) تنها همین موضع را حطیم می نامند. چنان که شیخ صدوق نیز آورده است که حطیمه فاصله میان در کعبه و حجر الاسود را گویند،‌ جایی که خداوند توبه آدم را پذیرفت. به تعریف دیگر، حطیم قسمتی از سطح مسجدالحرام است که از حجر الاسود آغاز می شود و به سمت اصل چاه زمزم- نه مدخل ورودی آن- و از آنجا تا مقام ابراهیم و پس از آن تا حجر اسماعیل ادامه می یابد. این محدوده را تا دیوار کعبه «حطیم» می نامند. در تعریف دیگر، حطیم محدوده داخلی حجر اسماعیل است. حطیم از آغاز مورد توجه مسلمانان بوده و مردم برای استغاثه و دعا در آنجا جمع می شوند. خواندن نماز در این قسمت فضیلت بسیار دارد و سفارش شده است.